KULTURA JAPONII

INFORMACJE OGÓLNE :

Japonia zajmuje obszar 377 435 km kw. Stolicą jest Tokio, które zamieszkuje 8 mln mieszkańców. Językiem urzędowym jest język japoński. Ustrój monarchia konstytucyjno-parlamentarna. Głowa państwa cesarz Akihito.

DOMY JAPOŃSKIE :

Domy i mieszkania japońskie bardzo różnią się między sobą. W wiejskich regionach Japonii można jeszcze znaleźć tradycyjne domy z drewna i gliny, kryte dachówką. Przed drugą wojną światową wiele z tych domów kryto słomą ryżową. Lato w Japonii jest gorące i wilgotne, więc domy buduje się tak, aby były przewiewne. Rozsuwane drzwi i okna są zrobione z papieru i drewna. Można je wyjąć, jeśli chce się z dwóch małych pokoików zrobić jedno duże pomieszczenie. Podłoga w przedsionku, przedpokoju i kuchni jest drewniana. Pozostałe pokoje są wyłożone trzcinowymi matami.

JEDZENIE I ZACHOWANIE SIĘ PRZY STOLE :

W tradycyjnej kuchni japońskiej wkłada się dużo pracy w przygotowanie potraw, wykonanych często z surowych składników. Codzienny posiłek składa się na przykład z ryżu, warzyw, zupy z pasty sojowej (miso), marynat i ryby lub mięsa. Najpopularniejszą przyprawą jest sos sojowy (shoyu). Znaną japońską potrawą są cienkie paski surowej ryby (sashimi) z zielonym chrzanem. Chociaż dania są z pozoru proste, trzeba uczyć się wiele lat, żeby stać się naprawdę dobrym kucharzem. W Japonii popularny jest także makaron (soba, udon), który czasem je się zamiast ryżu. Ulubionym napojem Japończyków jest zielona herbata Podaje się ją po posiłkach i na wszystkich spotkaniach towarzyskich.

Japończycy zwykle jedzą pałeczkami. Nakrywając do stołu, stawiają po lewej - miseczka z ryżem, a po prawej - z zupą. Pałeczki leżą równolegle przed nimi. Prawą ręką trzyma się pałeczki, a lewą podnosi miseczkę z ryżem lub zupą. Tylko zupę pije się prosto z miseczki - do innych talerzy i miseczek sięga się pałeczkami. Przed posiłkiem mówi się "Itadakimasu", a po posiłku "Gochiso-sama deshita". To odpowiedniki naszego "smacznego" i "dziękuję".

MANIERY I ETYKIETA :

Japończyk bardzo dużą wagę przywiązują do nich jednak niemożliwością jest wymienienie ich wszystkich więc przedstawię kilka najważniejszych.
Przedstawienie się:

1. Przy pierwszym spotkaniu Japończycy zwykle kłaniają się zamiast podawać dłonie zachodnim zwyczajem, ale kiedy próbujemy się im odkłonić, wyciągają i podają dłoń do uścisku.
2. Japończycy w formalnych sytuacjach zwykle kłaniają się lub odmiennie używają skinienia głowy. Zwyczaj kłaniania się zawiera różne odcienie w zależności od sytuacji oraz więzi między ludźmi.
3. Wizytówki są niezbędne w kontaktach biznesowych - powinno się je podawać za pomocą obu dłoni skierowane właściwą stroną do odbiorcy.
4. Wizytówkę również odbiera się obiema dłońmi; najpierw należy ją obejrzeć i przeczytać nazwę firmy. Nigdy nie należy chować wizytówki do spodni i na niej siadać.

Jedzenie:

1. Nieuprzejmie jest coś jeść lub pić, kiedy idziesz ulicą.
2. Nie nalegaj natarczywie oczekując na posiłek ani nie jedz go łapczywie.
3. W Japonii nie ma zwyczaju dawania napiwków, normą jest również płacenie rachunków w kasie wychodząc z restauracji, a nie u kelnera.
4. Nieuprzejme jest przeliczanie wydanej reszty w sklepie czy restauracji.

Codzienne życie:

1. Nigdy nie spóźnij się na umówiony termin.
2. W Japonii nie ma takiego zwyczaju jak "pierwszeństwo dla kobiet".
3. Na ulicy unikaj nadmiernego psychicznego i wzrokowego kontaktu - zapomnij całkiem klaskania i wskazywania wprost na kogoś swoim palcem (użyj do tego dłoni jeśli musisz).
4. Dla Japończyków, milczenie jest często bardziej wymowne od słów.

Gratulacje i kondolencje:

1. Szczęśliwe wydarzenia takie jak śluby, narodziny dzieci, pójście do szkoły są społecznie lansowane i wspierane.
2. Dawanie pieniędzy jest normalne przy takich ceremoniach jak ślub i pogrzeb. Pieniądze podaje się specjalnych na tę okazję kopertach.
3. Podczas żałobnych uroczystości daje się monetarny dar zwany "Koden".
NAUKA

SZKOŁA :

Większość szkół średnich niższego i wyższego stopnia wymaga, aby uczniowie chodzili w mundurkach, uszytych według bardzo ścisłych reguł. Mundurki chłopców są zwykle czarne, dziewczynki noszą natomiast granatowe żakiety i plisowane spódnice. Ostatnio jednak wiele szkół zmienia krój mundurków, tak by uczniowie czuli się w nich swobodniej.

LEKCJE :

Wszyscy japońscy uczniowie uczą się angielskiego. Oczywiście nauka japońskiego jest również bardzo ważna. Gramatyka jest dość łatwa, ale nauka pisania zajmuje dużo czasu. W piśmie japońskim używa się trzech alfabetów. Znaki chińskie (kanji) oraz hiraganę i katakanę. Alfabetu hirigany i katakany używa się ich do zapisywania słów, których nie da się wyrazić przy pomocy kanji. Kanji służą do zapisywania pojęć. Niektóre znaki są bardzo skomplikowane i można je wymawiać na wiele różnych sposobów. W szkole podstawowej trzeba się nauczyć około tysiąca znaków w mowie i w piśmie. Drugi tysiąc trzeba opanować przed skończeniem szkoły średniej niższego stopnia.

RELIGIA :

Dwie najważniejsze religie Japonii to sintoizm i buddyzm. Chrześcijaństwo pojawiło się w Japonii w XVI wieku za sprawą portugalskich misjonarzy, ale tylko niewielki procent ludności jest tego wyznania. W Japonii jest również sporo nowych sekt, w większości inspirowanych przez jedną lub więcej religii tradycyjnych. Sintoizm jest religią narodową, głęboko zakorzenioną w historii starożytnej i mitologii kraju. Ludzie niegdyś wierzyli, że w przyrodzie istnieją siły duchowe, które kryją się w drzewach, górach, morzu i wietrze. Starożytni oddawali cześć tym siłom i żyli w harmonii z naturą. Buddyzm narodził się w Indiach i przybył do Japonii przez Chiny i Koreę około połowy VI wieku. Jest wiele różnych odłamów buddyzmu. W świątyniach jest zawsze posąg Buddy (butsuzo), przed którym wierni często palą kadzidło. Wiele rodzin ma buddyjskie ołtarze poświęcone czci przodków.

NOWY ROK :

Japończycy bardzo żywiołowo celebrują odejście starego roku i nadejścia nowego. Okres noworocznego świętowania nazywa się shogatsu, co w szerokim rozumieniu tego słowa oznacza pierwszy miesiąc roku. 1 Stycznia rodziny zbierają się, by wspólnie wypić specjalny rodzaj sake zapewniający długowieczność, zjeść specjalną zupę z kleistymi ciasteczkami ryżowymi w środku oraz zatrzeć wszelkie gorzkie wspomnienia z minionego roku. Japończycy dekorują wejścia do swoich domów gałązkami sosny i festonami ze słomy, które symbolicznie strzegą wrót przed siłami nieczystymi. Odwiedzają również świątynie, by pomodlić się o przychylność losu w nadchodzącym roku, a także domy krewnych i przyjaciół, by wymienić noworoczne życzenia.

SETSUBUN :

Słowo setsubun odnosi się do 3 lub 4 lutego, tradycyjnego początku wiosny. W starym kalendarzu pierwszy dzień wiosny oznaczał początek nowego roku. Zgodnie z tradycją, Japończycy świętują ten dzień rozsypując po domu ziarna fasoli, mające odganiać złe duchy.

ŚWIĘTO LALEK :

Święto Lalek, czyli Hina-matsuri, odbywa się 3 marca. Rodziny, w których są dziewczynki, urządzają wystawę lalek przedstawiających dawny dwór cesarski i świętują ten dzień popijając specjalny rodzaj słodkiej, białej sake.

ŚWIĘTO TANABATA :

Obchodzone 7 lipca, a w niektórych regionach 7 sierpnia, święto Tanabata wywodzi się z chińskiej legendy ludowej o romantycznym, odbywającym się raz w roku spotkaniu dwóch gwiazd na Mlecznej Drodze: Ataira i Wegi. Tego dnia ludzie wypisują swoje marzenia na paskach kolorowego papieru, przytwierdzanych do gałęzi bambusa.

ŚWIĘTO BON :

Odbywa się ono około 15 sierpnia. Wielu Japończyków wraca wtedy do swoich rodzinnych stron, by odwiedzić groby bliskich. Zapala się też lampki, by wskazywać duszom drogę do domu i drogę powrotną, ofiarowuje się zmarłym jedzenie i tańczy specjalny taniec o nazwie "bon odori". Lampki są często puszczane na wodę w okolicznych rzekach. Tradycja buddyjska nakazuje oddanie czci grobom bliskich podczas wiosennego zrównania dnia z nocą około 21 marca oraz jesiennego zrównania dnia z nocą około 23 września.

CEREMONIA PICIA HERBATY :

Ceremonia herbaciana, jest typowo japońską formą estetycznego spędzania czasu, polegającą na podawaniu i piciu zielonej herbaty. Zwyczaj organizowania spotkań towarzyskich w celu picia matcha rozpowszechnił się wśród wyższych warstw społecznych w XIV wieku. W kategoriach estetycznych, ceremonia herbaciana polega na podziwianiu pomieszczenia, w którym się odbywa, przylegającego do niego ogrodu, naczyń i przyborów służących do podawania herbaty, a także dekoracji wnętrza, na przykład wiszącego zwoju czy kompozycji z kwiatów. Istnieją szkoły ,w których uczy się sztuki parzenia i picia herbaty. Szkoły te różnią się między sobą szczegółowymi regułami, ale zachowują istotę ceremonii herbacianej.

SZTUKI PIĘKNE :

Najstarszymi, zachowanymi do dziś dziełami sztuki japońskiej są gliniane posążki z epoki kamiennej oraz pochodzące z nieco późniejszego okresu figurki z nieogładzonego kamienia. Jeszcze późniejszy okres reprezentują gliniane figurki grobowe o nazwie haniwa, które wydobyto ze starożytnych grobowców. Świadczą one o pewnym postępie techniki i są obecnie cennymi okazami sztuki prymitywnej.

TRADYCYJNE STYLE ARCHITEKTONICZNE ARCHITEKTURA ŚWIĄTYŃ :

Jedną z najstarszych form architektonicznych zachowanych w Japonii do dziś jest architektura świątyń. Świątynia Ise-jingu w Ise, w prefekturze Mie, o nieznanym pochodzeniu, jest szczególnie ważnym pomnikiem architektonicznym. Prosta konstrukcja z niemalowanego japońskiego cyprusu oddaje wygląd i duchowy charakter dawnej architektury japońskiej, projektowanej w sposób zapewniający harmonijne wtopienie się w otaczający krajobraz.

IKEBANA :

Ikebana, czyli japońska sztuka układania kwiatów, dąży do stworzenia harmonii linearnej kompozycji, rytmu i koloru. Sztuka ta to nie tylko kompozycja z kwiatów, ale i z wazonów, łodyg, liści i gałązek. Struktura japońskiej kompozycji z kwiatów opiera się na trzech głównych liniach symbolizujących niebo, ziemię i człowieka. Ikebana wzięła swój początek z rytualnego składania kwiatów w świątyniach buddyjskich w VI wieku. W tych raczej prostych kompozycjach, zarówno kwiaty, jak i gałązki skierowane były ku niebu na znak wiary. Bardziej wyrafinowany styl układania kwiatów, zwany rikka rozwinął się w XVI wieku. Styl rikka, mający odzwierciedlać wspaniałość przyrody, opiera się na założeniu, że kwiaty powinny obrazować Górę Sumeru, mityczną górę w kosmologii buddyjskiej symbolizującą wszechświat. Jest on pełen symboli. Gałązki sosny, na przykład, symbolizują skały i kamienie, a białe chryzantemy oznaczają rzekę lub mały strumień.

SAMURAJE :

Samuraje byli wojownikami w okresie od XII wieku aż do początków współczesnej Japonii, tzn. połowy wieku XIX. Podobnie jak średniowieczni rycerze europejscy, honor cenili sobie ponad wszystko. Swój kodeks honorowy nazywali bushido, co oznacza "droga wojownika". Samuraje uważali, że są winni swym panom bezwzględne posłuszeństwo - stawiali je wyżej niż przyjaźń, a nawet więzy rodzinne. Samuraj musiał być zawsze czujny; w każdej chwili mógł ruszyć do walki na rozkaz swego pana, za którego gotów był oddać życie. Rzucał się w najgorętszy wir walki, pragnąc w ten sposób zdobyć sławę. Nie wycofywał się, dopóki nie dostał takiego polecenia i nigdy nie mógł dopuścić do tego, by wzięto go niewoli. Wszystkich samurajów uczono łucznictwa oraz walki na miecze. Byli oni doskonałymi jeźdźcami i bardzo dbali o swe konie. Kiedy samuraj czuł, że zachował się niegodnie, popełniał samobójstwo, rozcinając sobie brzuch w rytuale zwanym seppuku, który często bywa niepoprawnie nazywany harakiri. Po przebiciu sobie brzucha przez samuraja, jego przyjaciel (lub rodzaj sekundanta zwanego kaishaku) błyskawicznym ruchem specjalnie zaostrzonego miecza (najczęściej była to katana) ścinał mu głowę. Samuraj popełniał też samobójstwo, gdy istniała obawa, że dostanie się do niewoli lub gdy polecenie wydane mu przez pana kłóciło się z jego sumieniem.

ORIGAMI :

Origami to sztuka składania papieru, znana w Japonii od najdawniejszych czasów, dziś bardzo rozpowszechniona i ogromnie popularna. Nieomal każdy Japończyk potrafi z kawałka papieru wyczarować fantastyczny świat zwierząt i innych postaci czy przedmiotów; pod zręcznymi palcami ożywają, przybierając realne kształty. To, co można wydobyć z kawałka papieru, zależy właściwie od fantazji i znajomości reguł składania. Główną zasadą origami jest zaginanie papieru wzdłuż prostych linii we wszystkich kierunkach - powstałe w ten sposób płaszczyzny są tylko nakładane na siebie symetrycznie.

KALIGRAFIA :

Japoński system piśmienniczy złożony jest z trzech oddzielnych grup znaków. Największą grupę około 10000 znaków stanowią znaki pochodzenia chińskiego zwane kanji, które zostały wprowadzone w Japonii w IV wieku n.e. W codziennym użyciu jest około dwóch tysięcy znaków kanji. Pozostałe dwie grupy to powstałe w Japonii sylabariusze, określane jako kana: hiragana i katakana, stosowane do zapisu fonetycznego, litery odpowiadają głoskom, tak jak w alfabecie rzymskim. Każdy z tych sylabariuszy składa sie z 46 znaków. Hiragana stosowana jest obecnie do zapisywania rodzimych słów japońskich, natomiast katakana do zapisu zagranicznych nazwisk oraz nazw geograficznych (w przypadkach, gdy nie są one zapisywane w kanji), japońskich słów pochodzenia obcojęzycznego, wyrazów dźwiękonaśladowczych, pewnych nazw naukowych oraz do podkreślania pewnych słów lub wyrażeń w tekście.

KIMONO :

W wielu rodzinach kimono przechodzi z pokolenia na pokolenie, jest swego rodzaju świętością i młode dziewczęta, czy nawet dojrzałe kobiety zakładają je tylko i wyłącznie podczas wielkich świąt. Noszenie kimona jest we współczesnej Japonii luksusem, na który pozwala sobie coraz mniej Japończyków. Na co dzień w kimonie najczęściej spotkać można dystyngowane Japonki w średnim wieku, zajmujące się artystycznym hobby: ceremonią parzenia herbaty, ikebaną, kaligrafią. Kimono staje się wyznacznikiem prestiżu społecznego. Nie każdego stać na własne kimono.